Κωδικός 46 [Μάικλ Γουίντερμποτομ, 2003]

Ο Βρετανός σκηνοθέτης Μάικλ Γουίντερμποτομ γύρισε αυτό το δυστοπικό νουάρ με χαμηλό προϋπολογισμό, δουλεύοντας με ένα μικρό συνεργείο που ταξίδεψε στη Σαγκάη, το Ντουμπάι, την Κουάλα Λουμπούρ και στο Ρατζαστάν της Ινδίας, και κατάφερε να δώσει μια ιδιαίτερα πειστική εικόνα ενός καταθλιπτικού εγγύς μέλλοντος. Κατ' ουσίαν, είναι μια μοντέρνα εκδοχή του Οιδίποδα μεταφερμένη σε έναν κόσμο όπου η κλωνοποίηση και οι εξωσωματικές γονιμοποιήσεις έχουν δημιουργήσει την ανάγκη προστασίας από κληρονομικές ασθένειες μέσω της θέσπισης νόμων που απαγορεύουν αυστηρά τη γενετικά αιμομικτική αναπαραγωγή. Ένας τέτοιος νόμος είναι ο Κωδικός 46 [Code 46] (46 τα ανθρώπινα χρωματοσώματα) του τίτλου. Η κοινωνία χωρίζεται στους "εντός των τειχών", αυτούς που ζουν στις ανεπτυγμένες πόλεις και απολαμβάνουν κάποια σχετικά προνόμια και ευημερία, και τους "εκτός των τειχών", που διαβιούν υποτυπωδώς σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Για να ταξιδέψεις στις μητροπόλεις του "εντός" χρειάζεσαι (ασφαλιστική) "κάλυψη" (ένα είδος διαβατηρίου) που μόνο στους πλήρως νόμιμους, υγιείς και ευκατάστατους πολίτες δίνεται.

Οι κοινωνίες που περιγράφονται είναι μια άμεση προβολή του σήμερα και σκεφτόμουν πόσο προφητικός θα αποδειχθεί ο Βρετανός ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ που έγραφε το 1997, επικρίνοντας σαρκαστικά τα ισχυρά κράτη και τις ισχυρές τάξεις:
"Μπορούμε στο εσωτερικό των χωρών μας, να αφήνουμε (τους φτωχούς) να βράζουν μέσα στα γκέτο ή σαν μια εξαθλιωμένη τάξη. Μπορούμε να προστατεύσουμε τη ζωή και τον χώρο των πλουσίων πίσω από ηλεκτρικές οχυρώσεις και ιδιωτικές - και δημόσιες - δυνάμεις ασφαλείας."
                                                                      ("Για την Ιστορία" - εκδόσεις Θεμέλιο)

Σ' αυτόν τον κόσμο στήνει την ιστορία του ο Γουίντερμποτομ. Ο Γουίλιαμ Γκελντ (Τιμ Ρόμπινς), ερευνητής ασφαλιστικών υποθέσεων, πηγαίνει από το Σιάτλ των ΗΠΑ στη Σαγκάη για να διερευνήσει μία περίπτωση πλαστογραφίας και εμπορίας "καλύψεων", που εντοπίζεται στο εσωτερικό της εταιρείας που τις κατασκευάζει, της "Σφίγγας" [απ' ό,τι καταλαβαίνετε η ταινία βρίθει αναφορών στον αρχαίο μύθο]. Έχοντας πάρει έναν ιό ενσυναίσθησης [= η ικανότητα να συναισθάνεσαι πώς νιώθει ο άλλος, μπαίνοντας με τη φαντασία σου στη θέση του] καταφέρνει να αποσπά πληροφορίες από τους υπαλλήλους της εταιρείας παρά τη θέλησή τους, βάζοντάς τους απλώς να μιλούν για τον εαυτό τους. Γρήγορα εντοπίζει την ένοχο των πλαστογραφήσεων, τη Μαρία Γκονζάλες (Σαμάνθα Μόρτον), αλλά αντί να την καταγγείλει στη διεύθυνση της εταιρείας, την συγκαλύπτει γιατί νιώθει γι' αυτήν μια ακατανίκητη έλξη. Περνάνε μια νύχτα μαζί και ύστερα ο Γουίλιαμ επιστρέφει στη γυναίκα και το παιδί του, νομίζοντας ότι έχει αφήσει πίσω του την ανάμνηση μιας ερωτικής περιπέτειας. Όμως, τα γεγονότα θα τον διαψεύσουν αμείλικτα.

Παρά το γεγονός ότι παρακολουθώ το έργο του Βρετανού σκηνοθέτη και έχω απολαύσει αρκετές ταινίες του (Το φιλί της πεταλούδας, Τζουντ, Σε θέλω, Η χώρα των θαυμάτων, Ο δολοφόνος μέσα μου, Το ταξίδι), η συγκεκριμένη μού είχε διαφύγει. Έστω και καθυστερημένα, ο Κωδικός 46 ήρθε σαν μικρή αποκάλυψη. Δεν βρίσκω συχνά ταινίες που να συγκεντρώνουν τόσα πολλά στοιχεία απ' όσα ψάχνω στον κινηματογράφο. Ευρηματική ιδέα, ατμόσφαιρα νουάρ σε επιστημονική φαντασία, σύγχρονος προβληματισμός, εξαιρετική κινηματογραφική αφήγηση (με αφηγήσεις off της Μαρίας που παραπέμπουν κι αυτές σε φιλμ νουάρ), ήρωες με τους οποίους μπορείς να ταυτιστείς: όλα αυτά συνθέτουν ένα απολαυστικό σύνολο που δύσκολα θα ξεχάσω. Όσοι ψάχνουν δράση και γρήγορους ρυθμούς πιθανότατα θα απογοητευτούν αν δεν προλάβει να τους παρασύρει η θολή ατμόσφαιρα  του ουρανού της Σαγκάης, η γοητεία του Τζεμπέλ Αλί (Ντουμπάι), όπου οι ταξιδιώτες δεν χρειάζονται "κάλυψη", και η συγκινητική ιστορία των δυο εραστών. Βρήκα συγκλονιστική τη μουσική (No Man's Land του Ντέιβιντ Χολμς) στην καλοστημένη σκηνή με το αυτοκίνητο στην έρημο (προς το τέλος του έργου - δεν θα σας πω τι γίνεται) αλλά και σε πολλές άλλες σκηνές.

Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον στοιχείο, που δεν ξέρω όμως αν θα γίνει αντιληπτό μέσα από τους υπότιτλους, είναι η γλώσσα. Αγγλικά με προσμείξεις Ισπανικών κυρίως, αλλά και λέξεις γαλλικές, ιταλικές, αραβικές, κινέζικες και περσικές, δίνουν ένα κατάλληλο επικοινωνιακό εργαλείο για αυτή την πανσπερμία φυλών που συνωστίζονται (κακή λέξη;) στις μητροπόλεις του μέλλοντος.

Από τη μια, λοιπόν, αυτή η δυστοπική Βαβέλ των πόλεων του "εντός", κι από την άλλη η έρημος του "εκτός" ("al fuera"), περνώντας μέσα από τη γοητευτική απροσδιοριστία του λιμανιού του Τζεμπέλ Αλί. Η κοινωνία του μέλλοντος περιγράφεται μεν ως ζοφερή, καταπιεστική και ακραία διαχωριστική, αλλά και ως ένας τόπος όπου η ανθρωπιά βρίσκει θύλακες ελπίδας. Ο Γουίντερμποτομ μάς αφήνει να αναρωτηθούμε (όχι εντελώς ανεπηρέαστα) ποια ζωή είναι προτιμότερη: η επίπλαστη ευτυχία των "εντός των τειχών" ή η δύσκολη ελευθερία του "έξω".

[Δείτε εδώ τρέιλερ του Κωδικός 46 από το YouTube]

[Διαβάστε τους συντελεστές του Κωδικός 46 στο imdb]

Νεο-νουάρ: η κληρονομιά του φιλμ νουάρ

Μπορεί το φιλμ νουάρ θεωρητικά να τελείωσε το 1958, αλλά η επίδρασή του συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Πολλές είναι οι ταινίες στις οποίες διακρίνει κανείς στοιχεία νουάρ. Σε αυτό το μικρό αφιέρωμα θα προσπαθήσω να εντοπίσω και να προτείνω κινηματογραφικές παραγωγές που διαθέτουν σωρευτικά όσα δυνατόν περισσότερα από τα παρακάτω στοιχεία, τα οποία πιστεύω πως στοιχειοθετούν άμεση επίδραση:

Ο Μπρούνο Γκαντζ στον Αμερικανό φίλο

 - Αμφιλεγόμενοι "ήρωες": μοναχικοί χαρακτήρες - κυρίως ντετέκτιβ - σε αναζήτηση, μοιραίες γυναίκες. Αντι-ήρωες στην "εσωτερική" (και "εξωτερική") μάχη τους με το "κακό".
 - Απαισιόδοξη ατμόσφαιρα, κυνισμός, ακόμη και παράνοια. Η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης.
 - Έμφαση στην πλοκή και την ανάπτυξη των χαρακτήρων, όχι στην παρατεταμένη δράση και στα ειδικά εφέ.
 - Συγκεκριμένες αφηγηματικές τεχνικές: φλασμπάκ, αφήγηση off, γρήγορος ρυθμός, σασπένς.

Έχοντας ξεκαθαρίσει το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθώ, με βάση το προσωπικό γούστο και τη μνήμη μου, θα προχωρήσω στις προτάσεις μου (με χρονολογική σειρά):

Τσάιναταουν

Τσάιναταουν [Ρομάν Πολάνσκι, 1974]
Η κλασική ταινία του Πολάνσκι με τον Τζακ Νίκολσον και τη Φέι Ντάναγουεϊ θεωρείται σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Τζέικ στην προσπάθειά του να ξεδιαλύνει μια κατά τα φαινόμενα υπόθεση μοιχείας βρίσκεται μπλεγμένος σε μια οικονομικο-πολιτική σκευωρία με διαστάσεις που μοιάζει να τον ξεπερνούν.

Ο Αμερικανός φίλος [Βιμ Βέντερς, 1977]
Γαλλογερμανική παραγωγή σε μια ιδιαίτερη διασκευή του μυθιστορήματος της Πατρίσια Χάισμιθ "Το παιχνίδι του Ρίπλεϊ". Ο Αμερικανός Ρίπλεϊ (Ντένις Χόπερ) ζει στην Ευρώπη και ασχολείται με το εμπόριο πλαστών πινάκων. Όταν του ζητείται να οργανώσει τη δολοφονία κάποιου, καταστρώνει ένα πανούργο σχέδιο για να εμπλέξει έναν οικογενειάρχη κορνιζοποιό (Μπρούνο Γκαντζ) τον οποίο γνωρίζει τυχαία σε μια δημοπρασία. 

Νίκολσον και Λανγκ (Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές)

Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές [Μπομπ Ράφελσον, 1981]
Αυτό το ριμέικ του κλασικού νουάρ του 1947, βασισμένο στο αστυνομικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Μ. Κέιν, έκανε αίσθηση για την ιδιαίτερα ερωτική ατμόσφαιρά του και τη σκοτεινή φωτογράφιση που υπογραμμίζει τα πάθη των ηρώων. Ένας περιπλανώμενος, ο Φρανκ (Τζακ Νίκολσον), ξεκινάει μια παθιασμένη σχέση με την Κόρα (Τζέσικα Λανγκ), γυναίκα του ιδιοκτήτη ενός εστιατορίου-βενζινάδικου που του δίνει δουλειά. Σχεδιάζουν μαζί να σκοτώσουν τον άντρα της.

Τέρνερ και Χαρτ (Η Έξαψη)

Η έξαψη [Λόρενς Κάνσνταν, 1981]
Σκηνοθετικό ντεμπούτο του Κάνσνταν με μια ταινία που ανανέωσε το είδος με τις τολμηρές σεξουαλικές σκηνές του και την "καυτή" του ατμόσφαιρα (όλα διαδραματίζονται στη διάρκεια ενός καύσωνα). Ό,τι ήταν υπαινικτικό στο κλασικό νουάρ γίνεται τώρα απροκάλυπτο. Ένας νεαρός δικηγόρος (Γουίλιαμ Χαρτ) μπλέκεται στα δίχτυα μιας μοιραίας γυναίκας (Κάθλιν Τέρνερ) που θα τον παγιδέψει σε έναν φόνο.

Χάρισον Φορντ και Σον Γιανγκ στο Μπλέιντ Ράνερ

Μπλέιντ Ράνερ [Ρίντλεϊ Σκοτ, 1982]
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ γυρίζει ένα καταπληκτικό υβρίδιο ανάμεσα στο νουάρ και την επιστημονική φαντασία στηριγμένος σε ένα διήγημα του Φίλιπ Ντικ. Ένας ειδικός αστυνομικός (Χάρισον Φορντ) προσπαθεί να ανακαλύψει τα ίχνη κάποιων ανδροειδών που έρχονται στη Γη για να ανακαλύψουν τον δημιουργό τους. Μέσα από την έρευνά του αρχίζει να αναρωτιέται για την ουσία της ίδιας του της ταυτότητας και ποια ακριβώς είναι η διαφορά ανθρώπου και μηχανής.

Μόνο Αίμα

Το τέλειο έγκλημα ή Μόνο Αίμα [Τζόελ & Ίθαν Κοέν,1984]
Η πρώτη ταινία των Αδελφών Κοέν είναι ένα νουάρ που παίζει με την παράνοια και τον τρόμο. Ένας ζηλιάρης σύζυγος, ο Μάρτυ, προσλαμβάνει έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ, τον Λόρεν, για να φωτογραφίσει τη γυναίκα του, Άμπι (Φράνσις ΜακΝτόρμαντ), με τον εραστή της. Η απλή υπόθεση της παρακολούθησης παίρνει άσχημο δρόμο όταν η απληστία και η προδοσία κυριαρχούν. Σατανική πλοκή, εναλλασσόμενοι ρυθμοί και καθηλωτική ατμόσφαιρα κάνουν την ταινία μοναδική στο είδος της.

Νίκολας Κέιτζ - Λάρα Φλιν Μπόιλ (Δυτικά του κόκκινου βράχου)

Δυτικά του Κόκκινου Βράχου [Τζον Νταλ,1993]
Ένα γεμάτο αγωνία, παρανοήσεις και ανατροπές θρίλερ με σκοτεινή ατμόσφαιρα. Ο Μάικ (Νίκολας Κέιτζ), πρώην πεζοναύτης, πηγαίνει να πιάσει δουλειά στο Γουαϊόμινγκ, αλλά τα πράγματα στραβώνουν όταν ο Γουέιν τον περνά για τον δολοφόνο που ο ίδιος έχει προσλάβει για να σκοτώσει τη γυναίκα του, Σούζαν (Λάρα Φλιν Μπόιλ). Ο Μάικλ εκμεταλλεύεται την κατάσταση για να το σκάσει με τα λεφτά της αμοιβής αλλά πέφτει πάνω στον αληθινό δολοφόνο, Λάιλ (Ντένις Χόπερ).

Κιμ Μπάσιντζερ και Γκάι Πιρς (Λος Άντζελες Εμπιστευτικό)

Λος Άντζελες, Εμπιστευτικό [Κέρτις Χάνσον, 1997]
Από το ομώνυμο "μαύρο" αστυνομικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι. Στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του '50, τρεις πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους αστυνομικοί (Γκάι Πιρς, Ράσελ Κρόου, Κέβιν Σπέισι) προσπαθούν να εξιχνιάσουν μια εξαπλή δολοφονία σε ένα καφέ. Γρήγορα θα βρεθούν μπλεγμένοι σε έναν κυκεώνα πολιτικής διαφθοράς, οργανωμένου εγκλήματος, πορνογραφίας και πορνείας.

Λώρα Έλενα Χάρινγκ - Νάομι Γουότς (Οδός Μαλχόλαντ)

Οδός Μαλχόλαντ [Ντέιβιντ Λιντς, 2001]
Μια φιλόδοξη νεαρή ηθοποιός (Νάομι Γουότς) γνωρίζεται με μια γυναίκα (Λώρα Έλενα Χάρινγκ), παρά λίγο θύμα δολοφονίας, που υποφέρει από αμνησία μετά από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Μαζί θα προσπαθήσουν να λύσουν το μυστήριο της απόπειρας δολοφονίας και της ταυτότητας της γυναίκας που δεν θυμάται καν το όνομά της σε μια ταινία που ανατρέπει κάθε αφηγηματική τεχνική, κινούμενη ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο. Μια ταινία που την απολαμβάνεις με τις αισθήσεις σου ακόμη κι αν δεν την καταλαβαίνεις.

Η μαύρη ντάλια

Η μαύρη ντάλια [ Μπράιαν Ντε Πάλμα, 2006]
Άλλο ένα μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι. Αυτή τη φορά πρόκειται για την πραγματική, ανεξιχνίαστη υπόθεση της φρικτής δολοφονίας μιας νεαρής ηθοποιού, της Ελίζαμπεθ Σορτ, στο Λος Άντζελες του 1947. Δύο αστυνομικοί, ο Μπάκι (Τζος Χάρτνετ) και ο Λι (Άαρον Έκχαρτ), αναλαμβάνουν τη μυστηριώδη υπόθεση. Η κατάσταση όμως περιπλέκεται όταν ο Μπάκι, ερωτευμένος με την κοπέλα του Λι, Κέι (Σκάρλετ Γιόχανσον), γνωρίζει τη Μαντλέν (Χίλαρι Σουόνκ) που σχετιζόταν με την Ελίζαμπεθ Σορτ. Παρά τις κριτικές για την πολυπλοκότητα του σεναρίου και τον αργό ρυθμό, θεωρώ ότι Η μαύρη ντάλια έχει τη σωστή νουάρ ατμόσφαιρα και κρατάει τον θεατή μέχρι το τέλος.

Εξαιρετικές και πολύ γνωστές ταινίες που από πολλούς θεωρούνται νεο-νουάρ αλλά κατά τη γνώμη μου δεν εντάσσονται στα σωρευτικά (στενά;) κριτήρια που έθεσα (δεν νομίζω πως αρκεί η αστυνομική πλοκή) είναι:
Se7en, Cape Fear, Pulp Fiction, Reservoir Dogs, Leon, Ο ταξιτζής, Η συνομιλία, Zodiac, και άλλες.

Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί

Δεν θέλησα να συμπεριλάβω περισσότερες από μία ταινίες του ίδιου σκηνοθέτη. Ορισμένοι όμως από αυτούς έχουν προφανή "αδυναμία" στο νουάρ, ο καθένας με τον τρόπο του:

 - Αδελφοί Κοέν [Φάργκο (1996), Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί (ασπρόμαυρο, 2001), Το Πέρασμα του Μίλερ (1990)]
 - Μπράιαν Ντε Πάλμα [Διχασμένο κορμί (1984), Προετοιμασία για ένα έγκλημα (1980), Blow Out (1981)]
 - Ντέιβιντ Λιντς [Χαμένη Λεωφόρος (1997), Blue Velvet (1986)]

Η τελευταία αποπλάνηση

Τέλος, να αναφέρω κάποιες επιλογές που με "ζόρισαν" πριν τις αφήσω έξω από τη δεκάδα:
Μπούλιτ (Πίτερ Γέιτς, 1968), Η εξαφάνιση (Klute, Άλαν Πάκουλα, 1971), Μόνα Λίζα (Νιλ Τζόρνταν, 1986), Η μαύρη χήρα (Μπομπ Ράφελσον, 1987), Η Λέσχη της απάτης (House of Games, Ντέιβιντ Μάμετ, 1987), Το αδιέξοδο (Ρότζερ Ντόναλντσον, 1987), Οι κλέφτες (The grifters, Στίβεν Φρίαρς, 1990), Εντολή εν λευκώ (Mulholland Falls, Λι Ταμαχόρι, 1995), Η τελευταία αποπλάνηση (Τζον Νταλ, 1993), Οι συνήθεις ύποπτοι (Μπράιαν Σίνγκερ, 1995), Ο δρόμος της απώλειας (Σαμ Μέντες, 2002).


Το ιστολόγιό μας είναι ανοιχτό σε διαφωνίες, συμφωνίες και νέες προτάσεις που μπορούν να κατατίθενται μέσω των σχολίων.

Οι περιπέτειες του Τεντέν: Το μυστικό του Μονόκερου [Στίβεν Σπίλμπεργκ, 2011]

Δεν γνωρίζω πόση απήχηση έχει ο ήρωας του Ερζέ στη νέα γενιά. Κάποιοι νεαροί λάτρεις των κόμιξ σίγουρα τον διαβάζουν φανατικά, αλλά δεν ξέρω κατά πόσο κάτι τέτοιο έχει την έκταση της δημοτικότητας που απολάμβανε πριν από λίγες δεκαετίες. Προσωπικά, ωστόσο, γοητευόμουνα περισσότερο από λιγότερο ασεξουαλικούς ήρωες που διάβαζα μανιωδώς στα τεύχη της Βαβέλ και του Παρά Πέντε, επηρεασμένος από τη θητεία μου στον Βερν, τον Δουμά, τον Ουγκό (μεταξύ άλλων) και στα Κλασσικά Εικονογραφημένα. Μεγαλωμένος σε μια πολιτικοποιημένη εποχή, ενοχλούμουν από τον ρατσισμό, τον αντισημιτισμό και τον αντικομουνισμό που - όπως διάβαζα - υπήρχαν στον Τεντέν. Δεν ήταν όμως μόνο αυτές οι κριτικές που επιδρούσαν πάνω μου - κι άλλοι ήρωές μου δεν ήταν "αθώοι". Κάτι απροσδιόριστα ανοίκειο με εμπόδιζε να ταυτιστώ με τον νεαρό Βέλγο (;) δημοσιογράφο (που ποτέ δεν δημοσιογραφούσε).

Κι όμως! Όταν κάθισα να δω τις Περιπέτειες του Τεντέν (The Adventures of Tintin - The Secret of the Unicorn, 2011), η ταινία με συνεπήρε από την πρώτη στιγμή παρά τις μάλλον χαμηλές προσδοκίες που είχα από πριν (ή ίσως εξ αιτίας τους;). Ο Τεντέν του Σπίλμπεργκ (σε παραγωγή του Πίτερ Τζάκσον του Άρχοντα των δακτυλιδιών) δεν είναι μια απλή μεταφορά των σκίτσων του Ερζέ στη μεγάλη οθόνη. Θα έλεγα ότι είναι ένα υβρίδιο, μια διασταύρωση ανάμεσα στο κόμιξ και σε έναν ψηφιακό ονειρικό ρεαλισμό. Είναι τόση η επιμονή του σχεδίου στη λεπτομέρεια που μερικές φορές ξεχνάς ότι πρόκειται για animation. Το ίδιο το φιλμ ξεκινάει με μια αναφορά σ' αυτό. Ο Τεντέν ποζάρει σε έναν ζωγράφο του δρόμου με τα χαρακτηριστικά του ίδιου του Ερζέ. Όταν ο ζωγράφος τελειώνει, του παραδίδει ένα σκίτσο που μοιάζει εντελώς με τη φιγούρα που όλοι γνωρίζουμε από το κόμιξ. [Μάταια ο ήρωας του Σπίλμπεργκ θα προσπαθήσει να υψώσει επαρκώς το τσουλούφι του.] Φαντάζομαι ότι μ' αυτόν τον τρόπο ο σκηνοθέτης μάς προειδοποιεί πως αυτό που θα δούμε είναι η δική του εκδοχή. Πράγματι, ο σχεδιασμός στην ταινία μικρή σχέση έχει με το λιτό, καθαρό και σχετικά αφαιρετικό ύφος του Βέλγου κομικογράφου.

Η ιστορία είναι κυρίως βασισμένη στο ομώνυμο κόμιξ (Το μυστικό του Μονόκερου) με στοιχεία από τα Ο κάβουρας με τις χρυσές δαγκάνες και Ο θησαυρός του κόκκινου Ράκαμ. Η περιπέτεια αρχίζει όταν ο Τεντέν βρίσκει σε έναν υπαίθριο πάγκο το μοντέλο ενός καραβιού που ονομάζεται "Μονόκερως". Το αγοράζει για να διαπιστώσει αμέσως πως και κάποιοι άλλοι εκδηλώνουν ζωηρότατο ενδιαφέρον γι' αυτό. Παραξενεμένος, αρχίζει μια μικρή έρευνα και ανακαλύπτει πως το πλοίο βυθίστηκε μυστηριωδώς πριν από τέσσερις περίπου αιώνες και ότι υπάρχουν υποψίες ότι κουβαλούσε κάποιον θησαυρό. Σύντομα μαθαίνουμε ότι ένας από τους επίδοξους αγοραστές του μοντέλου, ο Ιβάν Ιβάνοβιτς Σακχαρίν, είναι στα ίχνη του θησαυρού και δεν θα διστάσει να κλέψει και να σκοτώσει για να πετύχει τον σκοπό του. Στην ιστορία μπαίνει και ο απόγονος του τότε πλοιάρχου, ο Καπετάνιος Άρτσιμπαλντ Χάντοκ, μονίμως μεθυσμένος, που μαζί με τον Τεντέν θα ξεκινήσουν την αναζήτηση του θησαυρού, πότε καταδιωκόμενοι από τον Σακχαρίν και πότε καταδιώκοντάς τον.

Δεν θα περίμενε κανείς από τον δημιουργό του Ιντιάνα Τζόουνς τίποτα λιγότερο από μια συγκλονιστική περιπέτεια. Δεν είναι μόνο η καταιγιστική δράση που κρατάει τον θεατή προσηλωμένο, αλλά και το γεγονός πως υπάρχει πάντα κάποιο στοιχείο αγωνίας στο σενάριο που διατηρεί το σασπένς. Αυτό και το ιδιαίτερο χιούμορ, που πολλές φορές μ' έκανε να ξεκαρδιστώ, δημιουργούν ένα απολαυστικό μείγμα. Σίγουρα ένας Ευρωπαίος σκηνοθέτης θα έδινε περισσότερες στιγμές χαλάρωσης, αλλά αυτό δεν θα ενοχλήσει ιδιαίτερα ένα κοινό μάλλον συνηθισμένο σε τέτοιους ρυθμούς.

Από τον Τεντέν του Σπίλμπεργκ έχει αφαιρεθεί οποιοδήποτε αρνητικό στοιχείο υπήρχε στο κόμιξ του Ερζέ. Σ' αυτόν τον πολιτικά ορθό Τεντέν, βέβαια, εξακολουθούν να λάμπουν δια της απουσίας τους οι γυναίκες - πλην μιας ηλικιωμένης γειτόνισσας και της ευτραφούς πριμαντόνας Μπιάνκα Κασταφιόρε, που κάποια στιγμή εξιτάρει τον Καπετάνιο Χάντοκ. Καμιά γυναίκα, φυσικά, για τον νεαρό Βέλγο - το "αιώνιο παιδί". Αυτός θα αρκεστεί στην αγάπη του για τον Μιλού. [Είναι αξιοσημείωτος ο τρόπος που οι γυναίκες "αφαιρούνται" από τα πλάνα ακόμη κι εκεί που λογικά θα έπρεπε να υπάρχουν.] Ωστόσο, ο λάτρης της καλής περιπέτειας δεν θα "χαλαστεί" από τέτοιες λεπτομέρειες. Το "ταξίδι" είναι συναρπαστικό. Και έπεται συνέχεια...

[Δείτε τρέιλερ από τις Περιπέτειες του Τεντέν με ελληνικούς υπότιτλους από το YouTube]

[Διαβάστε τους συντελεστές του Οι περιπέτειες του Τεντέν στο imdb]

Η πηγή των γυναικών [La source des femmes - Ράντου Μιχαϊλεάνου, 2011]

Αυτό το δύσκολο καλοκαίρι του 2012, το μόνο θερινό σινεμά του Βόλου, η Εξωραϊστική, συνεχίζει τις προβολές του (ελαφρώς "τσιμπημένο" το εισιτήριο σε σχέση με πέρυσι, στα 4 ευρώ) με ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα ταινιών που δεν παίχτηκαν κατά τη χειμερινή σεζόν στην πόλη μας. Αυτή την εβδομάδα προβάλλεται η Πηγή των γυναικών του Ρουμάνου Ράντου Μιχαϊλεάνου (που ζει ανάμεσα στην πατρίδα του και τη Γαλλία) - μια παραλλαγή της κωμωδίας του Αριστοφάνη, Λυσιστράτη.

Στο Μαρόκο, σε ένα μικρό χωριό στην ημιορεινή περιοχή του Άτλαντα, οι γυναίκες είναι παραδοσιακά επιφορτισμένες να κουβαλούν νερό από μια πηγή που βρίσκεται πιο ψηλά από το χωριό. Η διαδρομή είναι δύσκολη και οι γυναίκες (φορτωμένες σαν Άτλαντες) υποφέρουν καθημερινά, πολλές φορές πληρώνοντας βαρύ τίμημα με τραυματισμούς και αποβολές. Οι άντρες ουσιαστικά δεν εργάζονται μια και το χωριό έχει χτυπηθεί από μια χρόνια ανομβρία και η (οικιακή) οικονομία έχει ουσιαστικά περάσει στον θηλυκό πληθυσμό. Η Λεϊλά (Λεϊλά Μπεχτί), ξενομερίτισσα παντρεμένη με τον Σαμί (Σαλέχ Μπακρί), τον δάσκαλο του χωριού, ξεσηκώνει τις γυναίκες να ζητήσουν από τους άντρες να τις βοηθήσουν σε αυτό το εξοντωτικό καθήκον. Αν το αίτημά τους δεν γίνει δεκτό, απειλούν ότι θα προχωρήσουν σε απεργία από τα συζυγικά τους καθήκοντα. Η διεκδίκηση των γυναικών δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ακόμη και μεταξύ τους, βρίσκονται αρκετές που εναντιώνονται στην ιδέα. Οι άντρες, αρχικά αποσβολωμένοι μπροστά στην αποφασιστικότητα της "απεργίας", αρχίζουν να ενορχηστρώνουν την αντίδρασή τους.

Συμπρωταγωνιστής στο φιλμ είναι το τοπίο. Άνυδρο και λιτό, είναι ο χώρος της προαιώνιας σύγκρουσης του ανθρώπου με τη φύση. Η λιγοστή βλάστηση δίνει κι αυτή τη μάχη της με τον ήλιο και τη λειψυδρία. Σε ένα τέτοιο τοπίο η τεχνολογία μοιάζει παρείσακτη. Η φωτογραφία των γήινων αποχρώσεων προσφέρει το σκηνικό για τις πολύχρωμες φιγούρες των γυναικών και την αέναη κίνησή τους για την καθημερινή επιβίωση. Οι άντρες, αντίθετα, είναι στατικοί και ράθυμοι, ξοδεύοντας τον χρόνο τους στο καφενείο και στο ραχάτι του σπιτιού - εκτός των σκηνών όπου καβγαδίζουν. Οι μόνοι άντρες που βλέπουμε να κάνουν κάποια δουλειά είναι ο δάσκαλος Σαμί και ο πατέρας του (μαζεύει ασφόδελους!). Ταυτόχρονα με την κύρια σύγκρουση, αναπτύσσονται παράλληλες ιστορίες που φωτίζουν την προσωπικότητα των ηρώων. Το πιο ενδιαφέρον ίσως στοιχείο της ταινίας είναι οι χοροί των γυναικών - εν είδει Χορού αρχαίου δράματος - που τραγουδώντας σχολιάζουν τα δρώμενα και προωθούν τα δίκια τους μπροστά στα αμήχανα πρόσωπα των ανδρών. Μια άλλη εξαιρετικά καλογυρισμένη σεκάνς είναι εκείνη όπου σε ένα χαμάμ οι ημίγυμνες γυναίκες , μέσα από έντονες συγκρούσεις, αποφασίζουν να κατεβούν στην απεργία τους.

Ωστόσο, στην προσπάθειά του να δώσει την εικόνα μιας συνολικής αμφισβήτησης της παράδοσης και των θεσμών εκ μέρους των γυναικών, ο Μιχαϊλεάνου θέλει να χωρέσει τα πάντα, βάζοντας στοιχεία που δημιουργούν φυγόκεντρες τάσεις στην πλοκή. Νομίζω πως η ταινία θα κέρδιζε αν έλειπαν κάποιες σκηνές [πχ., όταν ο Σαμί πηγαίνει στην κοντινή πόλη για να ζητήσει δουλειά ή ο ρόλος των ισλαμιστών]. Κυρίαρχη στην ιστορία είναι η συγκινητική αγωνιστικότητα της Λεϊλά, που τολμά να ονειρευτεί το αδύνατο: μια κοινωνία με γυναίκες και άντρες ισότιμους, κυρίως μέσα από τη μόρφωση και την αλληλοκατανόηση. Μέσα από αυτό το πρίσμα, η λύση που δίνεται στο τέλος μπορεί να φαίνεται υπερβολικά "εύκολη", αλλά η νεαρή Εσμεράλντα και η τύχη της δείχνουν πως ο δρόμος για τις γυναίκες είναι ακόμη μακρύς και μια μικρή νίκη, όσο σημαντική κι αν είναι, δεν είναι το τέλος του αγώνα.

Παρά τις "μικρο-κοιλιές" της πλοκής, η Πηγή των γυναικών είναι μια δυνατή ταινία που τα μηνύματά της - όχι τόσο στο ζήτημα της γυναικείας ισότητας, που θα έμπαινε διαφορετικά σ' εμάς, όσο σε αυτό της αγωνιστικής αποφασιστικότητας - είναι ιδιαίτερα επίκαιρα για μια χώρα σε γενικευμένη κρίση όπως η δική μας. Και φυσικά, πέρα από τα μηνύματα, οι μαγευτικές βορειοαφρικάνικες εικόνες είναι ό,τι πρέπει για ένα καλοκαιρινό βράδυ.

[Δείτε τρέιλερ της Πηγής των γυναικών με ελληνικούς υπότιτλους από το YouTube]

[Διαβάστε τους συντελεστές της ταινίας στο imdb]

Κοτόπουλο με δαμάσκηνα [Poulet aux prunes - Vincent Paronnaud & Marjane Satrapi, 2011]

Η Μαρζάν Σατραπί είχε πρωτοκάνει αίσθηση με το ασπρόμαυρο αυτοβιογραφικό κόμικ Περσέπολις, που περιέγραφε τη ζωή ενός κοριτσιού στην Τεχεράνη κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής επανάστασης και λίγο αργότερα στον πόλεμο Ιράκ-Ιράν. Η Περσέπολις γυρίστηκε ταινία (2007) από το σκηνοθετικό δίδυμο Παρονό-Σατραπί, υπεύθυνο και για την ταινία που μας αφορά εδώ, Κοτόπουλο με δαμάσκηνα, που επίσης στηρίχτηκε σε (ασπρόμαυρο) κόμικ της Σατραπί.

Η ιστορία της ταινίας μιλάει για τον Νασέρ-Αλί (Mathieu Amalric), έναν δεξιοτέχνη του βιολιού που νιώθει ότι έχει χάσει το ταλέντο του από τότε που η σύζυγός του έσπασε το αγαπημένο του βιολί. Αποφασίζει να πεθάνει και βλέπουμε τα γεγονότα της τελευταίας του βδομάδας μαζί με παρεμβολές που οδηγούν πότε στο παρελθόν και πότε στο μέλλον για να μας αποκαλυφθεί το μυστικό που του άλλαξε τη ζωή. Σαν παραμύθι ξετυλίγεται στα μάτια μας η ζωή στην προ-ισλαμική Περσία, αλλά και κάποια στιγμιότυπα αργότερα στην Αμερική όπου θα ζήσει ο γιος του Νασέρ-Αλί.

Η σκηνοθεσία είναι σε θέση να δημιουργεί εξαιρετικές εικόνες βγαλμένες σαν από ανατολίτικο παραμύθι. Οι εικαστικές παρεμβάσεις από κόμικς που αναμιγνύονται με τις σκηνές της κανονικής ταινίας δίνουν ζωντάνια, με τις σκοτεινές σκηνές που αποπνέουν θάνατο να εναλλάσσονται με πολύχρωμες, πότε για να "σχολιαστούν" σαρκαστικά τα δρώμενα, πότε για να (υπερ)τονισθεί η χαρά της ζωής και του έρωτα. Μακριά από τον συνήθη χολιγουντιανό ρεαλισμό, το σκηνοθετικό δίδυμο μάς δίνει ένα κινηματογραφικό έργο που έντονα θυμίζει πρόσφατες γαλλικές παραγωγές (πχ - πάλι! - Αμελί) με τη φιλοδοξία να υπάρχει μια νότα από τις Χίλιες και μια νύχτες.

Όμως, λυπάμαι αλλά αν ήμουν ο Χαλίφης, το κεφάλι της ωραίας παραμυθούς Σαχραζάτ θα είχε πέσει από την πρώτη νύχτα με μια τέτοια ιστορία. Το σενάριο της ταινίας (επίσης από το δίδυμο Παρονό-Σατραπί), γεμάτο από επαναλήψεις και παρεκβάσεις, δεν καταφέρνει να κρατήσει το ενδιαφέρον του θεατή. Θα έλεγα ότι η ίδια η ιστορία είναι κατά βάση υπερβολικά κοινότοπη για να συγκινήσει: ο καλλιτέχνης, σκλαβωμένος στα οικογενειακά δεσμά, αναπολεί το χαμένο ανεκπλήρωτο πάθος που κάποτε τον ενέπνευσε. Χωρίς, λοιπόν, σεναριακή πρωτοτυπία, σπιρτάδα στους διαλόγους και στοιχειώδη αφηγηματική συνοχή, η ταινία καταρρέει παρά τις φιλότιμες εικαστικές προσπάθειες της σκηνοθεσίας - ακόμη κι αυτή χάνει το καλό της γούστο σε σκηνές όπως αυτή του θανάτου του Σωκράτη.

Θα ήθελα βέβαια να επισημάνω ότι οι περισσότερες κριτικές που διάβασα στο διαδίκτυο είναι μάλλον θετικές - από σεβασμό στη δημιουργό της Περσέπολης άραγε; Χωρίς να διαφωνώ με κάποια στοιχεία που τονίζονται, νομίζω πως μερικοί χάνουν τη γενικότερη εικόνα ή απλώς παρερμηνεύουν τη σημασία τους. Παραδείγματος χάρη, μιλούν μεταξύ άλλων για τις (συγκλονιστικά "γλυκόξινες", κλπ) συνδηλώσεις του εδέσματος του (πιασάρικου μα παράταιρου, κατά τη γνώμη μου) τίτλου. Ωστόσο, μάλλον την έλξη της οικογενειακής θαλπωρής σηματοδοτεί μέσα στην ιστορία παρά οτιδήποτε άλλο - είναι το φαγητό που του φτιάχνει η γυναίκα του για να του αποδείξει την αγάπη της και να ζητήσει συγχώρεση. Ή βλέπουν λοιπόν πράγματα που εγώ αδυνατώ να δω στην ταινία ή απλώς τα γούστα μου διαφέρουν ριζικά από αυτά της πλειοψηφίας των διαδικτυακών κινηματογραφόφιλων. Σε κάθε περίπτωση, καλό - όπως πάντα - είναι, αφού ενημερωθείτε για τις διάφορες απόψεις, να κρίνετε μόνοι σας.

[Δείτε τρέιλερ του Κοτόπουλο με δαμάσκηνα με ελληνικούς υπότιτλους από το YouTube]

[Διαβάστε τους συντελεστές του Κοτόπουλο με δαμάσκηνα στο imdb]