Το μπάσκετ στον κινηματογράφο

Οι Αμερικανοί θεωρούν το μπάσκετ "δικό τους" παιχνίδι και είναι λογικό η κινηματογραφική τους βιομηχανία να ασχολείται κατά κόρον με αυτό. [Όσο κι αν έψαξα, ευρωπαϊκή ταινία για το μπάσκετ δεν βρήκα.] Τα αγαπημένα θέματα των Αμερικανών είναι το κολεγιακό μπάσκετ, τα φυλετικά προβλήματα στον χώρο του μπάσκετ, το άθλημα ως διέξοδος από τη μιζέρια και τα ναρκωτικά, ο προπονητής και οι προσπάθειές του να πειθαρχήσει ένα ανομοιογενές σύνολο.

Εμείς οι Έλληνες αγαπήσαμε το μπάσκετ με τον Νίκο Γκάλη και τους υπόλοιπους μεγάλους του θριάμβου του Ευρωπαϊκού του 1987. Το άθλημα έβγαλε ρίζες βαθιές στη χώρα μας και ήρθαν και οι υπόλοιπες μεγάλες επιτυχίες. Αυτό όμως που καμαρώνω περισσότερο είναι όλα εκείνα τα παιδιά που βγάζουν το ερασιτεχνικό τους ταλέντο και πάθος κάτω από τις μπασκέτες από τις οποίες είναι γεμάτη πια η Ελλάδα. Εκεί γεννήθηκε και η δική μου ιδέα γι' αυτό το σύντομο αφιέρωμα.

Όλες οι ταινίες κυκλοφορούν είτε σε βιντεοκλάμπ είτε στο διαδίκτυο - και με ελληνικούς υπότιτλους, αν και όχι πάντα κατανοητούς. Αν είναι να τις δείτε με τα παιδιά σας, ελέγξτε εάν είναι κατάλληλες - κάποιες έχουν αρκετά σκληρές σκηνές. Για πληροφορίες σχετικά με το πώς κατεβάζουμε ταινίες από το διαδίκτυο δείτε το αντίστοιχο άρθρο μας.


Ο δρόμος προς τη δόξα [Glory Road - Τζέιμς Γκάρτνερ, 2006]

Ο πρώην προπονητής γυναικείας ομάδας μπάσκετ (λευκός) Ντον Χάσκινς (Τζος Λούκας) αναλαμβάνει μια κολεγιακή ομάδα στο Ελ Πάσο του Τέξας. Όταν στην ομάδα οι μαύροι πλειοψηφούν, αρχίζουν οι πρώτες ρατσιστικές αντιδράσεις. Ο Χάσκινς απαντά κατεβάζοντας μια ομάδα που αποτελείται μόνο από μαύρους. Η ταινία αναπαριστά πραγματικά περιστατικά και, όπως είναι φυσικό, προκάλεσε έντονες συζητήσεις και διαμάχες.

Οι αχτύπητοι [Blue Chips - Γουίλιαμ Φρίντκιν, 1994]

Ο Πιτ Μπελ (Νικ Νόλτε) προπονεί μια κολεγιακή ομάδα που πάει από το κακό στο χειρότερο. Μπαίνει στο δίλημμα αν θα πρέπει να χρησιμοποιήσει "δώρα" για να προσελκύσει στην ομάδα αξιόλογους παίκτες - κάτι που δεν επιτρέπεται. Στην ταινία πρωταγωνιστεί ο Σακίλ Ο'Νιλ ενώ συμμετέχουν σε μικρότερους ρόλους πολλοί γνωστοί αστέρες του ΝΒΑ.

Οι λευκοί δεν μπορούν να πηδήξουν [White Men Can't Jump - Ρον Σέλτον, 1992]

Ο μαύρος Σίντνεϊ (Γουέσλι Σνάιπς) και ο λευκός Μπίλι (Γούντι Χάρελσον) έρχονται αντιμέτωποι σε έναν αγώνα μπάσκετ σε μια γειτονιά του Λος Άντζελες. Ο Μπίλι αποδεικνύεται πολύ καλύτερος από όσο θα περίμενε κανείς από έναν λευκό. Ωστόσο, τα πράγματα περιπλέκονται, όταν γίνεται γνωστό ότι ποντάρει στην υποτίμησή του εκ μέρους των μαύρων για να κερδίζει στοιχήματα και ο Σίντνεϊ τού προτείνει να συνεργαστούν.

Πάθος για το μπάσκετ [Hoosiers - David Anspaugh, 1986]

Ο Νόρμαν Ντέιλ (Τζιν Χάκμαν) έρχεται σε μια μικρή πόλη της Ιντιάνα για να προπονήσει την ομάδα του γυμνασίου της. Από την πρώτη στιγμή θα έρθει σε σύγκρουση με τους κατοίκους, που υπεραγαπούν την ομάδα και θέλουν να έχουν λόγο στις προπονητικές επιλογές. Ο Ντέιλ δεν ανέχεται τις έξωθεν επεμβάσεις και ακολουθεί το δικό του αυστηρό πρόγραμμα για να "δέσει" την ομάδα. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει αυτή η ομάδα κόντρα σε τόσες αντιξοότητες; Το Πάθος για το μπάσκετ ξεπερνά τα όρια μιας απλής μπασκετικής ταινίας, κυρίως λόγω της δυναμικής που της δίνουν οι συγκρούσεις των χαρακτήρων. Συμπρωταγωνιστούν η Μπάρμπαρα Χέρσεϊ και ο Ντένις Χόπερ [κέρδισε Όσκαρ β' ανδρικού ρόλου].

Παιχνίδι έρωτα και μπάσκετ [Love and Basketball - Gina Prince-Bythewood, 2000]

Χωρισμένο σε τέσσερα μέρη, όπως οι αγώνες μπάσκετ, το φιλμ μιλάει για την αγάπη για το μπάσκετ δύο νεαρών μαύρων, της Μόνικας (Σάνα Λέιθαν) και του Κουίνσι (Ομάρ Επς), αλλά και τον δύσκολο έρωτα που αναπτύσσεται ανάμεσα στα δύο γειτονόπουλα ήδη από τα 11 τους χρόνια. Το μπάσκετ θα τους ενώνει αλλά και θα τους χωρίζει σε όλη τη διαδρομή τους μέσα από το πανεπιστήμιο και στα μετέπειτα χρόνια. Πόσο θα αντέξουν οι δυο τους έρωτες;

Above the Rim [Τζεφ Πόλακ, 1994]

Ο Κάιλ (Ντουέιν Μάρτιν) είναι ένας πολλά υποσχόμενος νεαρός μπασκετμπολίστας στο Χάρλεμ της Νέας Υόρκης που διεκδικεί μια αθλητική υποτροφία για το Πανεπιστήμιο του Τζόρτζταουν της Ουάσιγκτον. Θα διχαστεί ανάμεσα στη συμπάθειά του προς τον παιδικό φίλο και νυν έμπορο ναρκωτικών Μπέρντι (Τουπάκ Σακούρ) και τον Σεπ (Λίον Ρόμπινσον), πρώην παίκτη που αναλαμβάνει να προπονήσει την τοπική ομάδα στην οποία παίζει ο Κάιλ. Πού θα οδηγηθεί η σύγκρουση αυτών των δύο, που έχουν περισσότερα κοινά από ό,τι αρχικά φαίνεται;

Coach Carter [Τόμας Κάρτερ, 2005]

Ο επιτυχημένος ιδιοκτήτης καταστήματος αθλητικών ειδών Κεν Κάρτερ (Σάμιουελ Λ. Τζάκσον) αναλαμβάνει τη γυμνασιακή ομάδα του Ρίτσμοντ της Καλιφόρνιας, στην οποία έπαιζε κάποτε και ο ίδιος. Ο Κάρτερ έρχεται αντιμέτωπος με μια εντελώς απειθάρχητη ομάδα. Ζητάει από τους παίκτες του να υπογράψουν συμβόλαιο τιμής σε σχέση με τη συμπεριφορά τους. Η ομάδα αρχίζει να έχει αγωνιστικές επιτυχίες. Ωστόσο, όταν ο Κάρτερ μαθαίνει ότι παραμελούν τα μαθήματά τους, αποφασίζει να πάρει πιο δραστικά μέτρα.

Man to Man [He Got Game - Spike Lee, 1998]

Η σύγκρουση γιου και πατέρα είναι το κεντρικό θέμα της ταινίας του πολύ γνωστού μαύρου σκηνοθέτη Σπάικ Λι. Ο Τζέικ (Ντένζελ Ουάσιγκτον) είναι στη φυλακή επειδή σκότωσε κατά λάθος τη γυναίκα του όταν ο γιος του, ο Τζίσους, ήταν 12 χρονών. Τώρα, ο Τζίσους (Ρέι Άλεν, γνωστός αστέρας του ΝΒΑ) έχει γίνει ένας από τους πιο περιζήτητους νεαρούς παίκτες για τις επιλογές των αμερικανικών πανεπιστημίων. Ο διευθυντής της φυλακής προτείνει στον Τζέικ να μειώσει δραστικά την ποινή του αν καταφέρει να επηρεάσει τον Τζίσους στην επιλογή πανεπιστημιακής ομάδας. Εκείνος δέχεται, όμως οι σχέσεις πατέρα-γιου κάθε άλλο παρά καλές είναι.
[Δείτε εδώ ολόκληρη την ταινία στο YouTube, χωρίς υπότιτλους]

Το μερίδιο των αγγέλων [The Angels' Share - Κεν Λόουτς, 2012]

Το σινεμά του Κεν Λόουτς δεν υπέκυψε ποτέ στο Χόλιγουντ. Από πολλούς τού δίνεται η (υποτιμητική) ταμπέλα του "σοσιαλιστικού ρεαλισμού", αλλά φαντάζομαι αυτό είναι ένα τίμημα που πρέπει να πληρώσει ένας αριστερών πεποιθήσεων κινηματογραφιστής που δεν έχει καμιά διάθεση να μείνει σιωπηλός απέναντι σε αυτά που βλέπει γύρω του. Σε έναν κόσμο όπου η (ιδεολογική) κυριαρχία των δυνάμεων της αγοράς - με ό,τι αυτό συνεπάγεται - θεωρείται πια δεδομένη και αυτονόητη, ο Λόουτς γυρίζει ταινίες για τον Ισπανικό Εμφύλιο, την Νικαραγουανή επανάσταση, τον Ιρλανδέζικο αγώνα για την ανεξαρτησία από τους Εγγλέζους, και την καθημερινή ζωή μεταναστών, ανέργων και άλλων περιθωριακών στη Γλασκόβη και σε άλλες πόλεις της Βρετανίας. Πάντα παράδοξα ρομαντικός και αισιόδοξος [Ο Γκράμσι κάποτε μιλούσε για την απαισιοδοξία της γνώσης και την αισιοδοξία της βούλησης], ο Λόουτς μάς προσφέρει ταινίες που μιλάνε τόσο στο μυαλό όσο και στην καρδιά.

Στο Μερίδιο των Αγγέλων ο Λόουτς καταπιάνεται με μια ομάδα περιθωριακών στη Γλασκόβη που το Δικαστήριο καταδικάζει σε ποινές κοινωνικής εργασίας. Το κεντρικό πρόσωπο, ο Ρόμπι (Πολ Μπράνιγκαν), έχει διάφορες προηγούμενες μικροκαταδίκες, κυρίως, για βίαιη συμπεριφορά. Η σύντροφός του περιμένει παιδί και ο Ρόμπι αποφασίζει να αλλάξει τρόπο ζωής για χάρη του παιδιού του. Στην προσπάθεια αυτή θα βρει αρωγό τον Χάρι (Τζον Χένσοου), υπεύθυνο της κοινωνικής εργασίας εκ μέρους του Δήμου, ο οποίος θα πιστέψει στην ειλικρίνεια των προθέσεών του. Ο Χάρι θα τον ενθαρρύνει να ασχοληθεί με τα μυστικά της παραγωγής του ουίσκι, μια και συμπτωματικά διαπιστώνει ότι ο νεαρός έχει ιδιαίτερο ταλέντο στην όσφρηση και τη γεύση. Όμως το παρελθόν του Ρόμπι δεν θα τον αφήσει σε ησυχία. Ο μόνος τρόπος για να μείνει με τη σύντροφο και τον γιο του είναι να βγάλει χρήματα. Μαζί με τρεις ακόμη φίλους του από την κοινωνική εργασία θα προσπαθήσει να στήσει μια κομπίνα, εκμεταλλευόμενοι τις γνώσεις που έχει αποκτήσει για το ουίσκι και το ταλέντο του. Θα καταφέρει η άπειρη και γκαφατζίδικη παρέα να φέρει σε πέρας το παράτολμο εγχείρημα;

Για άλλη μια φορά, ο Λόουτς [δείτε εδώ τη φιλμογραφία του], με τη συνεργασία του συνήθη τα τελευταία χρόνια σεναριογράφου του, Πολ Λάβερτι, φτιάχνει μια ιστορία γεμάτη ανθρωπιά, χιούμορ και αισιοδοξία. Οι ηθοποιοί του - ερασιτέχνες στην πλειοψηφία τους - δείχνουν πολλές φορές να αυτοσχεδιάζουν, αλλά η στιβαρή σκηνοθεσία δεν στερεί την ταινία από την αληθοφάνειά της. [Κορυφαία σκηνή της ταινίας η συνεύρεση του Ρόμπι με το πρώην θύμα της βιαιότητάς του, που έχει χάσει μεταξύ άλλων και την όραση από το ένα μάτι, και με την οικογένειά του.] Η ηλιόλουστη (στην ταινία) Γλασκόβη, το Εδιμβούργο, αλλά και τα γύρω Χάιλαντς, είναι το πανέμορφο σκηνικό όπου οι ήρωες προσπαθούν να επιβιώσουν ανάμεσα σε εχθρικούς ανθρώπους. Διέξοδός τους τα αποστακτήρια του ουίσκι. Εκεί έρχονται σε επαφή με έναν καινούργιο γοητευτικό κόσμο, όπου η εργασία είναι χαρά και το προϊόν της απόλαυση. Η σκηνοθεσία δεν καταδικάζει τις πράξεις των τεσσάρων φίλων. Πουθενά το κίνητρό τους δεν φαίνεται να είναι η απληστία ή άλλο ποταπό συναίσθημα - αντίθετα, η γενναιοδωρία κυριαρχεί. Στο κάτω-κάτω, είναι άραγε έγκλημα να διεκδικείς (έστω και χωρίς νόμιμα μέσα) μια ελάχιστη θέση στον ήλιο σε έναν κόσμο που δίνει σε κάποιους το δικαίωμα να πληρώνουν 1,2 εκατομμύρια λίρες για ένα βαρελάκι (θεσπέσιο) μαλτ ουίσκι;

Αν θέλετε να χαμογελάσει η ψυχή σας μέχρι τα βάθη της, δείτε αυτή την απλή αλλά και συγκινητική ταινία. Ίσως νιώσετε αυτό το 2% από το ουίσκι που χάνεται για πάντα κατά την παλαίωση [αυτό είναι το "μερίδιο των αγγέλων" - να είναι όμως αυτό και το μερίδιο που δικαιούνται στη ζωή κάποιοι άλλοι "άγγελοι";] να έρχεται να μπαίνει μέσα σας χαρίζοντάς σας λίγη από τη χαρά των ουρανών.

[Τρέιλερ του Μερίδιου των αγγέλων με ελληνικούς υπότιτλους από το YouTube]

Ταινίες για το ποδόσφαιρο

Τώρα που η ποδοσφαιρική χρονιά τελειώνει και αναμένεται ένα ήρεμο καλοκαίρι, χωρίς παγκόσμια ή πανευρωπαϊκά κύπελλα, είναι ευκαιρία να ρίξουμε μια ματιά στις ταινίες (μυθοπλασίας) που έχουν ασχοληθεί με το ποδόσφαιρο, Οι περισσότερες που βρίσκει κανείς, χωρίς να είναι κακές, δεν διεκδικούν δάφνες κινηματογραφικής ποιότητας. Ωστόσο, σε όσους αγαπούν τον "βασιλιά των σπορ" είμαι σίγουρος πως θα προσφέρουν μερικές απολαυστικές στιγμές.

Ο 12χρονος γιος μου κι εγώ ήδη ετοιμαζόμαστε για αξέχαστα ποδοσφαιρικά-κινηματογραφικά βράδια στην οθόνη της τηλεόρασής μας, μέσω του USB και του DVDplayer. Σ' αυτόν άλλωστε οφείλω την ιδέα του αφιερώματος αυτού.

Ας σημειωθεί ότι όλες οι ταινίες υπάρχουν στο διαδίκτυο. Κάποιες από αυτές μάλιστα μπορείτε να τις παρακολουθήσετε online στο YouTube χωρίς όμως ελληνικούς υπότιτλους. Ελληνικοί υπότιτλοι - ανεξάρτητα αρχεία - κυκλοφορούν κυρίως στο opensubtitles.org. Για το Κύπελλο και το Δύο ημιχρόνια στην κόλαση βρήκα μόνο αγγλικούς υπότιτλους, αλλά στο μέλλον θα ανεβούν πιθανότατα και ελληνικοί. Για το πώς κατεβάζουμε ταινίες από το διαδίκτυο, μπορείτε να συμβουλευτείτε το αντίστοιχο άρθρο μας.

Γκολ! [Goal! The Dream Begins - Ντάνι Κάνον, 2005]

Ο μικρός Σαντιάγο και η οικογένειά του περνάνε κρυφά τα σύνορα από το Μεξικό στις ΗΠΑ για να βρουν καλύτερη τύχη στο Λος Άντζελες. Στην εφηβεία του ο Σαντιάγο εξελίσσεται σε εξαιρετικό ποδοσφαιριστή. Η ευκαιρία για ανάδειξη τού δίνεται όταν τον βλέπει ένας πρώην ποδοσφαιριστής και τον φέρνει σε επαφή με την αγγλική Νιούκασλ Γιουνάιτεντ. Η ταινία γυρίστηκε σε συνεργασία με τη FIFA και γι' αυτό υπάρχουν πάρα πολλές πραγματικές φάσεις από αγώνες και αληθινοί ποδοσφαιριστές.

Γκολ! 2: Ζώντας το όνειρο [Goal II: Living the Dream - Jaume Collet-Serra, 2007]

Αφού καθιερώνεται στη Νιούκασλ, ο Σαντιάγο ετοιμάζεται για εκτίναξη της καριέρας του με μεταγραφή στη Ρεάλ Μαδρίτης. Στις αληθινές φάσεις της ταινίας εμφανίζεται ο Ζιντάν, ο Μπέκαμ και πολλοί άλλοι αστέρες του ποδοσφαίρου, ενώ υπάρχουν και στιγμιότυπα από αγώνα της Ρεάλ με τον Ολυμπιακό.

Δύο ημιχρόνια στην κόλαση [Két félidö a pokolban - Ζολτάν Φάμπρι, 1963]
Την άνοιξη του 1944, οι Ναζί θέλουν να οργανώσουν έναν ποδοσφαιρικό αγώνα για να τιμήσουν τα γενέθλια του Χίτλερ. Προτείνουν σε έναν πολύ γνωστό Ούγγρο ποδοσφαιριστή να φτιάξει μια ομάδα από συμπατριώτες του για να αντιμετωπίσουν μία γερμανική ομάδα, απαιτώντας βέβαια να αποκλείσει οποιονδήποτε Εβραίο. Ο εξαιρετικός σκηνοθέτης οδηγεί την ταινία σε μία μοναδική δραματική κορύφωση.

Η μεγάλη απόδραση των 11 [Victory - Τζον Χιούστον, 1981]
Ταινία που στηρίχτηκε στην ίδια ιδέα με το Δύο ημιχρόνια στην κόλαση. Ο ιθύνων νους της ομάδας των συμμάχων στο στρατόπεδο των αιχμαλώτων πολέμου είναι πλέον ένας Βρετανός αξιωματικός (Μάικλ Κέιν). Εδώ ο στόχος της απόδρασης είναι πιο άμεσος. Στην ταινία συμμετέχουν δεκάδες γνωστοί ηθοποιοί αλλά και ποδοσφαιριστές (Πελέ, Μπόμπι Μουρ, Αρντίλες, Ντέινα, κ.α.).

Κάν' το όπως ο Μπέκαμ [Bend it Like Beckham - Γκουρίντερ Τσάντα, 2002]

Η Τζεσμίντερ, μια 18χρονη Βρετανίδα ινδικής καταγωγής, λατρεύει το ποδόσφαιρο, αλλά οι παραδοσιακοί γονείς της φρικιούν στην ιδέα να παίζει η κόρη τους σε ομάδα. Η νεαρή πάει κρυφά στην Γερμανία για να συμμετάσχει σε αγώνα και ξεκινάει μια φιλική σχέση με μια συμπαίκτριά της που θα της δώσει πολύτιμη βοήθεια. Παράλληλα, παρακολουθούμε τις προετοιμασίες για τον γάμο της αδερφής τής Τζες και τη σύγκρουση ανάμεσα στο καθήκον της απέναντι στην οικογένειά της και την κουλτούρα της, από τη μια, και την αγάπη της για το ποδόσφαιρο, από την άλλη.

Μπάλα για καταραμένους [The Damned United - Τομ Χούπερ, 2009]

Πρόκειται για την 44μερη θητεία του διάσημου Άγγλου προπονητή Μπράιαν Κλαφ στη Λιντς Γιουνάιτεντ το 1974 [μετά τη φοβερή καριέρα του στη Ντέρμπι - την οδήγησε για πρώτη φορά στην ιστορία της από τις χαμηλές κατηγορίες στην κατάκτηση του Πρωταθλήματος - και πριν πάει στη Νότιγχαμ]. Ο Κλαφ απεχθάνεται το σκληρό παιχνίδι που έχει ενθαρρύνει ο προκάτοχός του και προσπαθεί να αλλάξει το στιλ της ομάδας. Θα έρθει αντιμέτωπος με πάρα πολλές αντιξοότητες μέσα και έξω από το γήπεδο.

Το κύπελλο [Phörpa - Khyentse Norbu, 1999]
Κωμωδία με δύο νεαρούς θιβετιανούς μοναχούς, που τρελαμένοι με το ποδόσφαιρο προσπαθούν απεγνωσμένα να εξασφαλίσουν μια τηλεόραση για να παρακολουθήσουν στο απομονωμένο μοναστήρι τους στα Ιμαλάια τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1998.

Fever Pitch [Ντέιβιντ Έβανς, 1997]
Βασισμένη σε ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Νικ Χόρνμπι (και πάνω σε δικό του σενάριο), η ταινία μάς αφηγείται τη σχέση πάθους ανάμεσα στον φιλόλογο καθηγητή Πολ (Κόλιν Φερθ) και την αγαπημένη του ομάδα, την Άρσεναλ. Τι θα συμβεί όταν ο Πολ θα ερωτευτεί τη συνάδελφό του Σάρα και τα αισθήματά του έρθουν σε σύγκρουση; Και όλα αυτά, ενώ παρακολουθούμε μια καταπληκτική χρονιά για την Άρσεναλ (1988-1989).

United [Τζέιμς Στρονγκ, 2011]
Η ιστορία των Μπέμπηδων (Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ) του Ματ Μπάσμπι, της νεανικότερης ομάδας που κέρδισε ποτέ το Πρωτάθλημα Αγγλίας (1957) και του τραγικού αεροπορικού δυστυχήματος στο Μόναχο, κατά την επιστροφή τους από το Βελιγράδι όπου είχαν κερδίσει τη συμμετοχή τους στα ημιτελικά του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, που κόστισε τη ζωή οκτώ παικτών της. Η ταινία καταφέρνει να μεταδώσει στον θεατή κάτι από την ατμόσφαιρα των αποδυτηρίων και των προπονήσεων της θρυλικής εκείνης ομάδας - αποφεύγοντας όμως να δείξει σκηνές από αγώνα.