Πέμπτη 1 Μαρτίου 2018

Η μορφή του νερού [The Shape of Water - Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, 2017]

Ας το ξεκαθαρίσω εξαρχής: ποτέ δεν γοητεύτηκα από τη χολιγουντιανή περίοδο του Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Τον δικό μου Ντελ Τόρο τον είχα αφήσει πίσω, στη Ραχοκοκαλιά του διαβόλου [2001] και στον Λαβύρινθο του Πάνα [2006], ισπανο-μεξικάνικες παραγωγές που ασχολούνται λίγο-πολύ με τον Ισπανικό Εμφύλιο και χαίρομαι που με την πιο πρόσφατη ταινία του, Η μορφή του νερού, ξαναβρίσκει εκείνο τον παλιό καλό εαυτό του. Ο ίδιος, μεξικάνικης καταγωγής, αυτοεξορίστηκε εκούσια το 1997, στα 33 του, μετά από την τραυματική εμπειρία της απαγωγής του πατέρα του. Δηλώνει «άθεος, δόξα τω Θεώ!» [αλά Μπουνιουέλ], αλλά θεωρεί ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από τη ρωμαιοκαθολική ανατροφή του. Σε αυτό το τελευταίο, θυμίζει τον Χίτσκοκ, του οποίου η επιρροή είναι έντονη στις ταινίες του και για τον οποίο έχει γράψει μια μελέτη το 2006. Έχει επίσης σαφώς επηρεαστεί από τις ταινίες τρόμου του Μεσοπολέμου, αλλά και από τα B-movies της δεκαετίας του 1950.

Είναι ακριβώς η αγάπη του Ντελ Τόρο για τον παλιό κινηματογράφο που τον οδηγεί να γυρίσει τη Μορφή του νερού με τέτοιο τρόπο που να θυμίζει από πολλές απόψεις B-movie. Αυτό είναι έκδηλο στα ντεκόρ του εργαστηρίου όπου κυρίως διαδραματίζεται η ιστορία, στη μορφή του «τέρατος», το οποίο μοιάζει πολύ με το αμφίβιο πλάσμα του Τρόμου της Μαύρης Λίμνης [1954], αλλά και στις ταινίες που παίζονται είτε στον κινηματογράφο ο οποίος βρίσκεται κάτω από το διαμέρισμα της ηρωίδας είτε στην τηλεόραση του γείτονα και φίλου της.


[Μιλώντας για την πλοκή της ταινίας ίσως χρειαστεί να αποκαλύψω κάποια στοιχεία της εξέλιξής της, γι’ αυτό όσοι δεν την έχετε δει καλό θα ήταν να μη συνεχίσετε την ανάγνωση.]

Η Μορφή του νερού ξεκινάει με μία σκηνή που πιθανότατα εξηγεί [;] και το τέλος της: σε ένα είδος ονείρου η βουβή Ελάιζα [Σάλι Χόκινς] ξυπνάει από ένα μέλλον που έχει ήδη γίνει παρελθόν. Η υπέροχα φωτισμένη σκηνή με τα πράγματα του δωματίου να αιωρούνται στο νερό καταλήγει στο ξύπνημα της ηρωίδας  στο τώρα της ταινίας. Είναι προφανές ότι ο Ντελ Τόρο παίζει με την έννοια του χρόνου. Όταν έχει ήδη δει κανείς το τέλος, ίσως μπορέσει να ερμηνεύσει – όσο είναι δυνατό – τις αμυχές στον λαιμό της Ελάιζα και την έντονη υγρασία στους τοίχους του διαμερίσματος. Στο ημερολόγιο, η σκέψη της ημέρας είναι: "Ο χρόνος δεν είναι παρά ένα ποτάμι που ρέει από το παρελθόν μας". Αυτό που θα συμβεί έχει άραγε ήδη συμβεί;



Στη Βαλτιμόρη του 1962, η Ελάιζα δουλεύει νυχτερινή καθαρίστρια σε ένα εργαστήριο διαστημικής έρευνας. Το όνομά του – OCCAM – πιθανότατα παραπέμπει στο «Ξυράφι του Occam», μια επιστημονική αρχή που θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στην πρόταση «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες». Το ότι η βάρδιά της ξεκινά στις 12 τα μεσάνυχτα να είναι υποδήλωση της μυστικότητας της όλης κυβερνητικής επιχείρησης ή μήπως υπαινιγμός για τη σχεδόν σταχτοπουτική προσγείωση της βουβής «πριγκίπισσας» από τα όνειρα στη σκληρή πραγματικότητα; Πάντως, ακριβώς εκεί, στο γκροτέσκο εργαστήριο, θα γνωρίσει η Ελάιζα τον «πρίγκιπά» της, τον Αμφίβιο Άνδρα [Νταγκ Τζόουνς], το αντικείμενο της έρευνας, το «τέρας», και θα τον ερωτευτεί. Ο υπεύθυνος του πειράματος, ο Στρίκλαντ [Μάικλ Σάνον], ο βασανιστής του αμφίβιου πλάσματος, είναι το κατ’ εξοχήν δείγμα αυταρχικού, ρατσιστή, σεξιστή Αμερικάνου, αλλά και υποδειγματικού μικροαστού οικογενειάρχη. Τα παιδιά του και η σύζυγός του τον αγαπάνε με τον αμερικάνικο ειδυλλιακό τρόπο, αλλά όταν «πηδάει» τη γυναίκα του – αφού πλύνει τα χέρια του, φυσικά - με το γνωστό ναρκισσιστικό στιλ, ο νους του και το βλέμμα του αναζητούν τη βουβή καθαρίστρια. Η σκηνοθεσία δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ποιος είναι το αληθινό τέρας.


Όταν η κυβέρνηση δίνει εντολή στον Στρίκλαντ να «κλείσει» την έρευνα, η Ελάιζα θα οργανώσει μια πολύ ριψοκίνδυνη απόδραση. Θα την βοηθήσουν η μαύρη συνάδελφός της Ζέλντα [Οκτάβια Σπένσερ] και ο καταπιεσμένος ομοφυλόφιλος γείτονάς της, ο ζωγράφος διαφημίσεων Τζάιλς [Ρίτσαρντ Τζένκινς]. Ο επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος, Δρ Χόφστετλερ [Μάικλ Στούλμπαργκ], είναι σοβιετικός πράκτορας. Διαπιστώνοντας ότι ούτε οι Σοβιετικοί χρειάζονται το πειραματόζωο, αποφασίζει να βοηθήσει κι αυτός την Ελάιζα.


Τίποτα στην ιστορία που μας αφηγείται ο Ντελ Τόρο δεν φαίνεται ιδιαίτερα πρωτότυπο – λένε ότι δεν είναι παρά επανάληψη της κεντρικής ιδέας της ταινίας του Κοκτό Η πεντάμορφη και το τέρας [1946]. Όπως κι εκείνη, η Μορφή του νερού είναι μια ταινία για τον Άλλο, για την ετερότητα, που δίνει προτεραιότητα στους περιθωριακούς αυτού του κόσμου: στη βουβή καθαρίστρια, στον γκέι ζωγράφο που κρύβει τις προτιμήσεις του, στην καταπιεσμένη μαύρη, στον επιστήμονα που επιτέλους ανακαλύπτει ότι έχει συνείδηση. Ο Ντελ Τόρο απενοχοποιεί τους ήρωές του. Η Ελάιζα - μετανάστρια, αν κρίνουμε από το επίθετό της - αυνανίζεται παθιασμένα στη μπανιέρα κάθε βράδυ πριν φύγει για δουλειά, την ώρα που βράζουν τα αυγά (που πρόκειται να κεράσει στο «πλάσμα» της) με το ξυπνητήρι να μετράει τον χρόνο. Ο Τζάιλς δηλώνει ότι μετανιώνει που δεν «γαμούσε [στα αγγλικά, η λέξη μπορεί να έχει ενεργητική ή παθητική σημασία] περισσότερο στα νιάτα του» και εκδηλώνει τον έρωτά του στον νεαρό που πουλάει τις άνοστες πίτες, χωρίς ανταπόκριση. Η αθυρόστομη Ζέλντα μιλάει ακατάπαυστα για τον «άχρηστο» άντρα της που όμως ποτέ δεν σκέφτεται να εγκαταλείψει. Η χρωματική παλέτα του έργου κινείται στις διάφορες αποχρώσεις του πράσινου, το οποίο είναι το «χρώμα του μέλλοντος», όπως δηλώνει στον Τζάιλς κάποιος διαφημιστής - το χρώμα της ομοιομορφίας; Το κόκκινο είναι παράταιρο, δηλώνει πάθος, αίμα και κίνδυνο. Διαφορετικότητα.


Η πρωτοτυπία και η γοητεία της Μορφής του νερού έγκειται λοιπόν στον τρόπο που ο Ντελ Τόρο συνδυάζει όλα αυτά τα «δάνεια» και δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει τον τρόπο με τον οποίο ταιριάζουν όλα σε αυτό το μαγευτικό παραμύθι που μιλάει τόσο εύγλωττα για το σήμερα – όπως κάνει σχεδόν πάντα ο κινηματογράφος φαντασίας.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου