Νεο-νουάρ: η κληρονομιά του φιλμ νουάρ

Μπορεί το φιλμ νουάρ θεωρητικά να τελείωσε το 1958, αλλά η επίδρασή του συνεχίζεται ακόμη και σήμερα. Πολλές είναι οι ταινίες στις οποίες διακρίνει κανείς στοιχεία νουάρ. Σε αυτό το μικρό αφιέρωμα θα προσπαθήσω να εντοπίσω και να προτείνω κινηματογραφικές παραγωγές που διαθέτουν σωρευτικά όσα δυνατόν περισσότερα από τα παρακάτω στοιχεία, τα οποία πιστεύω πως στοιχειοθετούν άμεση επίδραση:

Ο Μπρούνο Γκαντζ στον Αμερικανό φίλο

 - Αμφιλεγόμενοι "ήρωες": μοναχικοί χαρακτήρες - κυρίως ντετέκτιβ - σε αναζήτηση, μοιραίες γυναίκες. Αντι-ήρωες στην "εσωτερική" (και "εξωτερική") μάχη τους με το "κακό".
 - Απαισιόδοξη ατμόσφαιρα, κυνισμός, ακόμη και παράνοια. Η σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης.
 - Έμφαση στην πλοκή και την ανάπτυξη των χαρακτήρων, όχι στην παρατεταμένη δράση και στα ειδικά εφέ.
 - Συγκεκριμένες αφηγηματικές τεχνικές: φλασμπάκ, αφήγηση off, γρήγορος ρυθμός, σασπένς.

Έχοντας ξεκαθαρίσει το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθώ, με βάση το προσωπικό γούστο και τη μνήμη μου, θα προχωρήσω στις προτάσεις μου (με χρονολογική σειρά):

Τσάιναταουν

Τσάιναταουν [Ρομάν Πολάνσκι, 1974]
Η κλασική ταινία του Πολάνσκι με τον Τζακ Νίκολσον και τη Φέι Ντάναγουεϊ θεωρείται σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ Τζέικ στην προσπάθειά του να ξεδιαλύνει μια κατά τα φαινόμενα υπόθεση μοιχείας βρίσκεται μπλεγμένος σε μια οικονομικο-πολιτική σκευωρία με διαστάσεις που μοιάζει να τον ξεπερνούν.

Ο Αμερικανός φίλος [Βιμ Βέντερς, 1977]
Γαλλογερμανική παραγωγή σε μια ιδιαίτερη διασκευή του μυθιστορήματος της Πατρίσια Χάισμιθ "Το παιχνίδι του Ρίπλεϊ". Ο Αμερικανός Ρίπλεϊ (Ντένις Χόπερ) ζει στην Ευρώπη και ασχολείται με το εμπόριο πλαστών πινάκων. Όταν του ζητείται να οργανώσει τη δολοφονία κάποιου, καταστρώνει ένα πανούργο σχέδιο για να εμπλέξει έναν οικογενειάρχη κορνιζοποιό (Μπρούνο Γκαντζ) τον οποίο γνωρίζει τυχαία σε μια δημοπρασία. 

Νίκολσον και Λανγκ (Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές)

Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές [Μπομπ Ράφελσον, 1981]
Αυτό το ριμέικ του κλασικού νουάρ του 1947, βασισμένο στο αστυνομικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Μ. Κέιν, έκανε αίσθηση για την ιδιαίτερα ερωτική ατμόσφαιρά του και τη σκοτεινή φωτογράφιση που υπογραμμίζει τα πάθη των ηρώων. Ένας περιπλανώμενος, ο Φρανκ (Τζακ Νίκολσον), ξεκινάει μια παθιασμένη σχέση με την Κόρα (Τζέσικα Λανγκ), γυναίκα του ιδιοκτήτη ενός εστιατορίου-βενζινάδικου που του δίνει δουλειά. Σχεδιάζουν μαζί να σκοτώσουν τον άντρα της.

Τέρνερ και Χαρτ (Η Έξαψη)

Η έξαψη [Λόρενς Κάνσνταν, 1981]
Σκηνοθετικό ντεμπούτο του Κάνσνταν με μια ταινία που ανανέωσε το είδος με τις τολμηρές σεξουαλικές σκηνές του και την "καυτή" του ατμόσφαιρα (όλα διαδραματίζονται στη διάρκεια ενός καύσωνα). Ό,τι ήταν υπαινικτικό στο κλασικό νουάρ γίνεται τώρα απροκάλυπτο. Ένας νεαρός δικηγόρος (Γουίλιαμ Χαρτ) μπλέκεται στα δίχτυα μιας μοιραίας γυναίκας (Κάθλιν Τέρνερ) που θα τον παγιδέψει σε έναν φόνο.

Χάρισον Φορντ και Σον Γιανγκ στο Μπλέιντ Ράνερ

Μπλέιντ Ράνερ [Ρίντλεϊ Σκοτ, 1982]
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ γυρίζει ένα καταπληκτικό υβρίδιο ανάμεσα στο νουάρ και την επιστημονική φαντασία στηριγμένος σε ένα διήγημα του Φίλιπ Ντικ. Ένας ειδικός αστυνομικός (Χάρισον Φορντ) προσπαθεί να ανακαλύψει τα ίχνη κάποιων ανδροειδών που έρχονται στη Γη για να ανακαλύψουν τον δημιουργό τους. Μέσα από την έρευνά του αρχίζει να αναρωτιέται για την ουσία της ίδιας του της ταυτότητας και ποια ακριβώς είναι η διαφορά ανθρώπου και μηχανής.

Μόνο Αίμα

Το τέλειο έγκλημα ή Μόνο Αίμα [Τζόελ & Ίθαν Κοέν,1984]
Η πρώτη ταινία των Αδελφών Κοέν είναι ένα νουάρ που παίζει με την παράνοια και τον τρόμο. Ένας ζηλιάρης σύζυγος, ο Μάρτυ, προσλαμβάνει έναν ιδιωτικό ντετέκτιβ, τον Λόρεν, για να φωτογραφίσει τη γυναίκα του, Άμπι (Φράνσις ΜακΝτόρμαντ), με τον εραστή της. Η απλή υπόθεση της παρακολούθησης παίρνει άσχημο δρόμο όταν η απληστία και η προδοσία κυριαρχούν. Σατανική πλοκή, εναλλασσόμενοι ρυθμοί και καθηλωτική ατμόσφαιρα κάνουν την ταινία μοναδική στο είδος της.

Νίκολας Κέιτζ - Λάρα Φλιν Μπόιλ (Δυτικά του κόκκινου βράχου)

Δυτικά του Κόκκινου Βράχου [Τζον Νταλ,1993]
Ένα γεμάτο αγωνία, παρανοήσεις και ανατροπές θρίλερ με σκοτεινή ατμόσφαιρα. Ο Μάικ (Νίκολας Κέιτζ), πρώην πεζοναύτης, πηγαίνει να πιάσει δουλειά στο Γουαϊόμινγκ, αλλά τα πράγματα στραβώνουν όταν ο Γουέιν τον περνά για τον δολοφόνο που ο ίδιος έχει προσλάβει για να σκοτώσει τη γυναίκα του, Σούζαν (Λάρα Φλιν Μπόιλ). Ο Μάικλ εκμεταλλεύεται την κατάσταση για να το σκάσει με τα λεφτά της αμοιβής αλλά πέφτει πάνω στον αληθινό δολοφόνο, Λάιλ (Ντένις Χόπερ).

Κιμ Μπάσιντζερ και Γκάι Πιρς (Λος Άντζελες Εμπιστευτικό)

Λος Άντζελες, Εμπιστευτικό [Κέρτις Χάνσον, 1997]
Από το ομώνυμο "μαύρο" αστυνομικό μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι. Στο Λος Άντζελες της δεκαετίας του '50, τρεις πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους αστυνομικοί (Γκάι Πιρς, Ράσελ Κρόου, Κέβιν Σπέισι) προσπαθούν να εξιχνιάσουν μια εξαπλή δολοφονία σε ένα καφέ. Γρήγορα θα βρεθούν μπλεγμένοι σε έναν κυκεώνα πολιτικής διαφθοράς, οργανωμένου εγκλήματος, πορνογραφίας και πορνείας.

Λώρα Έλενα Χάρινγκ - Νάομι Γουότς (Οδός Μαλχόλαντ)

Οδός Μαλχόλαντ [Ντέιβιντ Λιντς, 2001]
Μια φιλόδοξη νεαρή ηθοποιός (Νάομι Γουότς) γνωρίζεται με μια γυναίκα (Λώρα Έλενα Χάρινγκ), παρά λίγο θύμα δολοφονίας, που υποφέρει από αμνησία μετά από ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Μαζί θα προσπαθήσουν να λύσουν το μυστήριο της απόπειρας δολοφονίας και της ταυτότητας της γυναίκας που δεν θυμάται καν το όνομά της σε μια ταινία που ανατρέπει κάθε αφηγηματική τεχνική, κινούμενη ανάμεσα στην πραγματικότητα και το όνειρο. Μια ταινία που την απολαμβάνεις με τις αισθήσεις σου ακόμη κι αν δεν την καταλαβαίνεις.

Η μαύρη ντάλια

Η μαύρη ντάλια [ Μπράιαν Ντε Πάλμα, 2006]
Άλλο ένα μυθιστόρημα του Τζέιμς Ελρόι. Αυτή τη φορά πρόκειται για την πραγματική, ανεξιχνίαστη υπόθεση της φρικτής δολοφονίας μιας νεαρής ηθοποιού, της Ελίζαμπεθ Σορτ, στο Λος Άντζελες του 1947. Δύο αστυνομικοί, ο Μπάκι (Τζος Χάρτνετ) και ο Λι (Άαρον Έκχαρτ), αναλαμβάνουν τη μυστηριώδη υπόθεση. Η κατάσταση όμως περιπλέκεται όταν ο Μπάκι, ερωτευμένος με την κοπέλα του Λι, Κέι (Σκάρλετ Γιόχανσον), γνωρίζει τη Μαντλέν (Χίλαρι Σουόνκ) που σχετιζόταν με την Ελίζαμπεθ Σορτ. Παρά τις κριτικές για την πολυπλοκότητα του σεναρίου και τον αργό ρυθμό, θεωρώ ότι Η μαύρη ντάλια έχει τη σωστή νουάρ ατμόσφαιρα και κρατάει τον θεατή μέχρι το τέλος.

Εξαιρετικές και πολύ γνωστές ταινίες που από πολλούς θεωρούνται νεο-νουάρ αλλά κατά τη γνώμη μου δεν εντάσσονται στα σωρευτικά (στενά;) κριτήρια που έθεσα (δεν νομίζω πως αρκεί η αστυνομική πλοκή) είναι:
Se7en, Cape Fear, Pulp Fiction, Reservoir Dogs, Leon, Ο ταξιτζής, Η συνομιλία, Zodiac, και άλλες.

Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί

Δεν θέλησα να συμπεριλάβω περισσότερες από μία ταινίες του ίδιου σκηνοθέτη. Ορισμένοι όμως από αυτούς έχουν προφανή "αδυναμία" στο νουάρ, ο καθένας με τον τρόπο του:

 - Αδελφοί Κοέν [Φάργκο (1996), Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί (ασπρόμαυρο, 2001), Το Πέρασμα του Μίλερ (1990)]
 - Μπράιαν Ντε Πάλμα [Διχασμένο κορμί (1984), Προετοιμασία για ένα έγκλημα (1980), Blow Out (1981)]
 - Ντέιβιντ Λιντς [Χαμένη Λεωφόρος (1997), Blue Velvet (1986)]

Η τελευταία αποπλάνηση

Τέλος, να αναφέρω κάποιες επιλογές που με "ζόρισαν" πριν τις αφήσω έξω από τη δεκάδα:
Μπούλιτ (Πίτερ Γέιτς, 1968), Η εξαφάνιση (Klute, Άλαν Πάκουλα, 1971), Μόνα Λίζα (Νιλ Τζόρνταν, 1986), Η μαύρη χήρα (Μπομπ Ράφελσον, 1987), Η Λέσχη της απάτης (House of Games, Ντέιβιντ Μάμετ, 1987), Το αδιέξοδο (Ρότζερ Ντόναλντσον, 1987), Οι κλέφτες (The grifters, Στίβεν Φρίαρς, 1990), Εντολή εν λευκώ (Mulholland Falls, Λι Ταμαχόρι, 1995), Η τελευταία αποπλάνηση (Τζον Νταλ, 1993), Οι συνήθεις ύποπτοι (Μπράιαν Σίνγκερ, 1995), Ο δρόμος της απώλειας (Σαμ Μέντες, 2002).


Το ιστολόγιό μας είναι ανοιχτό σε διαφωνίες, συμφωνίες και νέες προτάσεις που μπορούν να κατατίθενται μέσω των σχολίων.