Κλίματα αγάπης [Iklimler - Νούρι Μπίλγκε Τζεϊλάν, 2006]

Μπορεί οι τούρκικες τηλεοπτικές σειρές να έχουν την επιτυχία τους σε ένα ορισμένο κοινό, αλλά σε κάποιους άλλους δημιουργούν μια περιφρόνηση που φοβάμαι πως οδηγεί σε γενικεύσεις όσον αφορά την τουρκική κουλτούρα - ιδιαίτερα τον κινηματογράφο. Κι όμως, το νέο τουρκικό σινεμά παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Τούρκους σκηνοθέτες είναι ο Τζεϊλάν (Nuri Bilge Ceylan). Κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες το 2003 με το Μακριά (Uzak, 2002) και μας έχει επίσης δώσει τους Τρεις Πίθηκους (2008) και το πρόσφατο Κάποτε στην Ανατολία (2011). Πολλοί κριτικοί διαπιστώνουν επιδράσεις τόσο από τον Ιάπωνα Γιασουχίρο Όζου, τον Μπέργκμαν και τον Αντονιόνι όσο και από τον Θόδωρο Αγγελόπουλο. Πράγματι τα μακράς διάρκειας πλάνα του, οι υπαρξιακές ανησυχίες που εκφράζουν οι ταινίες του και η ενασχόλησή του με καθημερινά θέματα θυμίζουν το έργο των προαναφερθέντων κινηματογραφιστών, χωρίς βέβαια να προσπαθώ να πω ότι ο Τζεϊλάν αντιγράφει. Αντίθετα, έχει δημιουργήσει ένα προσωπικό, αναγνωρίσιμο ύφος που θα γοητεύσει τον απαιτητικό κινηματογραφόφιλο.

Στα Κλίματα (το "αγάπης" είναι προσθήκη ελληνική που μάλλον δεν ταιριάζει στην ταινία), έχουμε ένα ζευγάρι, τον Ίσα (τον παίζει ο ίδιος ο σκηνοθέτης) και την πολύ νεότερή του Μπαχάρ (Εμπρού Τζεϊλάν, η σύζυγος του σκηνοθέτη), που η σχέση τους δείχνει αποτελματωμένη. Το έργο αρχίζει (και τελειώνει) με την κάμερα στο πρόσωπο της Μπαχάρ, που γέρνει το κεφάλι σε έναν τοίχο του αρχαίου ναού της Αρτέμιδος στις Σάρδεις. Γυρίζει το βλέμμα προς τον αρχαίο ναό, όπου εμφανίζεται ο Ίσα - τόσο μικρός ανάμεσα στις ιωνικές κολόνες! Χασμουριέται, προφανώς πλήττοντας, κάτι που όμως το αρνείται όταν τη ρωτάει ο Ίσα. Ενώ οι θερινές διακοπές τους στη νοτιοδυτική Τουρκία (Κας) συνεχίζονται, σιγά-σιγά, μέσα από αργά πλάνα, συνήθως σιωπηλά αλλά γεμάτα ένταση, οι σχέσεις τους οδηγούνται σε αδιέξοδο. Μια απελπισμένη της κίνηση (ας κρατήσω το σασπένς) θα σηματοδοτήσει την απομάκρυνσή τους. Η Μπαχάρ φεύγει, ενώ ο Ίσα συνεχίζει μόνος την περιοδεία του - διδάσκει αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο και φωτογραφίζει αρχαίους ναούς για τα μαθήματά του. Το τέλος του καλοκαιριού τον βρίσκει να περιφέρεται θλιμμένος στα ερείπια του ναού της Αφροδίτης στην αρχαία Αφροδισιάδα (επαρχία Αϊδινίου). [Άραγε τι να νιώθει ένας σύγχρονος Τούρκος περιδιαβαίνοντας στα αρχαιοελληνικά ερείπια;]

Η ιστορία συνεχίζεται στην Κωνσταντινούπολη το φθινόπωρο, με τον Ίσα να επανασυνδέεται με μια παλιά του φιλενάδα, τη Σεράπ (ενώ ο άντρας που πρόκειται να παντρευτεί λείπει), σε μια σχέση που επικεντρώνεται στο σεξ. Παράλληλα, παρακολουθούμε την υπόλοιπη ζωή του: στο πανεπιστήμιο, με τους λιγοστούς του φίλους, τους γονείς του (τους παίζουν οι ίδιοι οι γονείς του σκηνοθέτη), την προετοιμασία της διατριβής του. Όταν αργότερα μαθαίνει από τη Σεράπ ότι η Μπαχάρ βρίσκεται στην ανατολική Τουρκία με το τηλεοπτικό συνεργείο στο οποίο εργάζεται, φεύγει μες στο καταχείμωνο για να τη βρει και να ξεκαθαρίσει τα πράγματα.

Τα Κλίματα λοιπόν αφορούν τις τρεις διαφορετικές περιοχές της Τουρκίας σε τρεις διαφορετικές εποχές, που σηματοδοτούν κατά κάποιο τρόπο και τις φάσεις που περνούν οι σχέσεις του ζευγαριού. Ο Τζεϊλάν ενδιαφέρεται να μας δείξει περισσότερο τα συμπτώματα της κρίσης τους παρά τις αιτίες. Τα μικρά ψέματα που λένε ο ένας στον άλλον, τις μικρές αδιαφορίες τους (ο Ίσα της παίρνει ένα δωράκι που εκείνη ξεχνάει να το πάρει μαζί της), τις στεγανές επαγγελματικές ασχολίες τους. Είναι φανερό ότι κανείς από τους δύο δεν ξέρει τι ακριβώς θέλει από τη σχέση τους. Όταν στο τέλος της ταινίας ο Ίσα πάει να τη βρει, η συνάντησή τους διακόπτεται συνέχεια από ανθρώπους που μπαινοβγαίνουν στον χώρο. Το χιονισμένο τοπίο μοιάζει να έχει παγώσει και τους ίδιους. Τα δάκρυα της Μπαχάρ και τα απόμακρα βλέμματα και των δυο τους είναι πολύ πιο εύγλωττα από τα λόγια που ανταλλάσσουν, τα οποία συχνά διαψεύδονται, άλλωστε, από τις πράξεις τους.

Παρά το απλό σενάριο, ο Τζεϊλάν μάς δίνει μια κινηματογραφική ελεγεία για το τέλος ενός έρωτα που στηρίζεται κυρίως στα εξαιρετικά καδραρισμένα πλάνα του [αγαπημένη του συνήθεια να καδράρει στο πίσω μέρος των κεφαλιών!] και στη φωτογραφία. Αυτό που μας "μιλάει" κυρίως δεν είναι τα λόγια αλλά το εκτός κάδρου βλέμμα της Μπαχάρ και το μελαγχολικό πρόσωπο του Ίσα. Αξίζει τον κόπο να ψάξετε την ταινία - υπάρχει σίγουρα στο διαδίκτυο (στο YouTube ολόκληρο αλλά χωρίς υπότιτλους!!!) και με ελληνικούς υπότιτλους (έξτρα). Αν δεν μπορέσετε, κυκλοφορεί η πιο πρόσφατη Κάποτε στην Ανατολία σε κινηματογραφικές λέσχες (στον Βόλο, είναι στο πρόγραμμα της θερινής Εξωραϊστικής 25-27/9/2012 αλλά και το Μεταξουργείο θα την προβάλει στις 12/4/2013) και σε βιντεοκλάμπ. Αναμφίβολα, ο πολύ αξιόλογος Τούρκος σκηνοθέτης θα μας ξανααπασχολήσει στο μέλλον.

[Δείτε τρέιλερ του Κλίματα από το YouTube με αγγλικούς υπότιτλους]