Μη μ' αφήσεις ποτέ (Never Let Me Go, 2010)

Πάνε πέντε χρόνια από τότε που πρωτοδιάβασα το μυθιστόρημα Μην μ' αφήσεις ποτέ του Κάζουο Ισιγκούρο (γεννημένου στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας το 1954, μεγαλωμένου από 6 χρονών στην Αγγλία, συγγραφέα του Απομεινάρια μιας μέρας) και έχω την αίσθηση ότι ποτέ δεν το συζήτησα επαρκώς. Ποτέ δεν μοιράστηκα, στον βαθμό που θα το ήθελα, τις εντυπώσεις και τις απορίες που μου γέννησε το βιβλίο. Όποτε το πρότεινα σε κάποιον για ανάγνωση, νομίζω πως δεν έπεισα για την ποιότητά του. Ίσως ήταν η αδυναμία μου να δώσω στον συνομιλητή μου να καταλάβει πως πρόκειται για κάτι παραπάνω από μια ιστορία (επιστημονικής φαντασίας) που αφορά μια ομάδα παιδιών-κλώνων που προορίζονται για δωρητές οργάνων. [Μήπως το θέμα μάς ενοχλεί από μόνο του; Θα μας "γαργαλούσε" η ιδέα να έχουμε προσωπικό (κλωνοποιημένο) δωρητή οργάνων;]

Όλα αυτά τα θυμήθηκα όταν είδα την πρόσφατη κινηματογραφική μεταφορά του Μην μ' αφήσεις ποτέ [Never Let Me Go, 2011. Σκηνοθεσία: Μαρκ Ρόμανεκ, Ηθοποιοί: Κέρι Μάλιγκαν, Άντριου Γκάρφιλντ, Κίρα Νάιτλι, Σάρλοτ Ράμπλινγκ]. Η ταινία είναι αρκετά πιστή στο μυθιστόρημα έχοντας φυσικά απλοποιήσει και συντομεύσει την πλοκή ώστε να χωράει στο χρονικό πλαίσιο μιας τυπικής κινηματογραφικής προβολής. Η ηθοποιία (ιδίως του Γκάρφιλντ και της Νάιτλι) είναι εξαιρετική - κυρίως σε κινητικό επίπεδο, μια και αποδίδουν με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο τον σχεδόν αυτιστικό αυτοματισμό των προσώπων που υποδύονται. H πρωταγωνίστρια (η Κέρι Μάλιγκαν στον ρόλο της Κάθυ) παίζει σε ένα πιο συγκινησιακό επίπεδο. Η φωτογραφία είναι νοσταλγική - με τις αποχρώσεις του ρόδινου και του γκριζοπράσινου να επικρατούν -, απόλυτα ταιριαστή με τη μελαγχολία των εσωτερικών χώρων και του αγγλικού τοπίου. Τα σκυθρωπά πλάνα δεν γεμίζουν εύκολα με ανθρώπους και δημιουργούν ένα ταιριαστά δυσοίωνο κλίμα. Όμως, κάτι λείπει για να επιτευχθεί η αλλόκοτη ατμόσφαιρα που κυριαρχούσε στο μυθιστόρημα. [Να φταίει αυτή ακριβώς η αληθοφάνεια της σκηνοθεσίας;]

Η Κάθυ μεγαλώνει μαζί με άλλα παιδιά σε ένα αγγλικό κολλέγιο. Σιγά-σιγά αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι δεν πάει καλά. Η Κάθυ βέβαια, ως αφηγήτρια στο μυθιστόρημα, δεν έχει πλήρη γνώση του τι συμβαίνει. Δεν θέλει να ξέρει όσα δεν μπορεί να διαχειρισθεί συναισθηματικά. Καλείται ο αναγνώστης να συνδέσει τις πληροφορίες και να αντιληφθεί ότι πρόκειται για κλώνους που έχουν έναν μόνο προορισμό στη ζωή τους: να δώσουν τα όργανά τους και να "ολοκληρώσουν" (to complete - η λέξη "πεθάνουν" αποφεύγεται). Όλη τους η εκπαίδευση, όλη τους η ανατροφή, έχει μοναδικό σκοπό να συναινούν σε αυτή τη "μοίρα", να αποδέχονται τον τραγικό κοινωνικό τους ρόλο. Ό,τι είναι υγιεινό επιτρέπεται (π.χ. το σεξ, από μια ηλικία και μετά), ενώ απαγορεύεται αυστηρά οτιδήποτε μπορεί να χαλάσει το σώμα του δότη (π.χ. το κάπνισμα). Η τέχνη δημιουργεί στα παιδιά την ψευδαίσθηση κάποιας υπαρξιακής δικαίωσης. Όλα συντείνουν στο να γίνουν αυτόβουλα θύματα μιας απρόσωπης εξουσίας που έχει προδιαγράψει το αναπόδραστο μέλλον τους. Ακόμη και οι "μύθοι" που φτιάχνουν καταλήγουν στο "δεν μπορείς να ξεφύγεις".

Το μυθιστόρημα (όπως και η ταινία) μάς οδηγεί βέβαια και σε συμπεράσματα για την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση. Ο ίδιος ο Κ.Ι.  σε μια συνέντευξή του (αν δεν με απατά η μνήμη μου) λέει ότι τον ενδιέφερε πώς συμπεριφέρεται ο κάθε άνθρωπος όταν νιώθει αυτή την αδυσώπητη εγγύτητα του θανάτου. Εκτός από την υπαρξιακή διάσταση, ο συγγραφέας καταπιάνεται και με το ζήτημα της αντίδρασης του ατόμου απέναντι σε μια καταπιεστική κοινωνία. Η εξουσία, σε γενικές γραμμές (πλην των δασκάλων), δεν εμφανίζεται. Η πειθάρχηση είναι εσωτερικευμένη. Δεν υπάρχουν κλειδαριές. [Στην ταινία οι νεαροί εμφανίζονται να περνούν κάποια μεταλλικά βραχιόλια που φορούν από ένα μηχάνημα που ελέγχει την επιστροφή τους - κάτι τέτοιο δεν υπάρχει στο βιβλίο.] Κανείς δεν διανοείται να επαναστατήσει σε μια τόσο καταπιεστική κοινωνία. [Παρεμπιπτόντως, κανονικοί άνθρωποι, εκτός αυτών που εμπλέκονται άμεσα με τα παιδιά, μόνο φευγαλέα εμφανίζονται.] Όλοι είναι υποταγμένοι στο πεπρωμένο τους. Να είναι αυτό το μέλλον που προοιωνίζεται για την ανθρωπότητα;

Δεν βρίσκει κανείς συχνά συγγραφέα να θέτει τόσο καίρια ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο Κάζουο Ισιγκούρο με το μυθιστόρημα αυτό - σε πείσμα της αδιαφορίας με την οποία λίγο-πολύ το αντιμετώπισε το ελληνικό αναγνωστικό κοινό - αποδεικνύει ότι ανήκει δικαιωματικά στους κλασικούς της εποχής μας.

[Το τρέιλερ της ταινίας στο YouTube]